Κεφάλαιο από το βιβλίο Μιλήστε με έναν ειδικό, των Γ. Ευσταθίου, Φ. Λέκκα, Χ. Βαρβέρη, & Ε. Κονσουλίδου.

  Κατά διαστήματα, η πεσμένη διάθεση είναι μία συναισθηματική κατάσταση αρκετά φυσιολογική. Όταν, ωστόσο, κυριαρχούν το αίσθημα αβοηθητότητας και η απελπισία χωρίς να υποχωρούν με την πάροδο του χρόνου, τότε μπορεί να υπάρχει κατάθλιψη. Πρόκειται για μία συναισθηματική διαταραχή που εμποδίζει το άτομο να λειτουργήσει ικανοποιητικά και να απολαύσει τη ζωή.

  Στη βαριά μορφή της, μπορεί ακόμη και κάτι απλό, όπως το να περάσει κανείς απλώς την ημέρα του, να φαίνεται δύσκολο, δίνοντας την αίσθηση ότι υπερβαίνει τις δυνάμεις του, ή και να σκέφτεται να θέσει τέρμα στη ζωή του.

  Παρότι η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο από άτομο σε άτομο και από ηλικία σε ηλικία, εντούτοις στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα συνήθη συμπτώματά της είναι:

• Αίσθημα απελπισίας και αβοηθητότητας: το άτομο τα «βλέπει όλα μαύρα», αισθάνεται ότι τίποτα δεν πρόκειται να πάει καλύτερα και δεν μπορεί να γίνει τίποτα για να βελτιωθεί η κατάστασή του.
• Απώλεια του ενδιαφέροντος για φίλους, δραστηριότητες και οτιδήποτε στο παρελθόν δημιουργούσε χαρά και ευχαρίστηση (π.χ. χόμπι, κοινωνικές δραστηριότητες, σεξ).
• Αίσθημα διαρκούς κόπωσης.
• Αλλαγές στην όρεξη και αυξομειώσεις του σωματικού βάρους.
• Αλλαγές στον ύπνο (είτε αϋπνία, ειδικά με τη μορφή της πολύ πρωινής αφύπνισης, είτε υπνηλία στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας).
• Δυσκολία στη συγκέντρωση και αίσθηση ότι είναι δύσκολο να διεκπεραιωθούν έργα και καθήκοντα που μέχρι πρότινος γίνονταν με ευκολία. Το άτομο δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή του, να θυμηθεί πράγματα, ή να λάβει αποφάσεις.
• Καταιγισμός αρνητικών σκέψεων για τον εαυτό, τη ζωή και το μέλλον, τις οποίες το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει.
• Θυμός ή ευερεθιστότητα (ειδικά στην περίπτωση των αντρών): το άτομο γίνεται ευερέθιστο, νευρικό και ευέξαπτο, βιώνει μία αίσθηση εσωτερικής ανησυχίας. Το επίπεδο ανοχής και ανεκτικότητάς του είναι χαμηλό, νιώθει ενόχληση από όλους και όλα.
• Καταναλώνει μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ, καπνίζει περισσότερο, προβαίνει σε απερίσκεπτες και επικίνδυνες συμπεριφορές.
• Απώλεια ενέργειας: αίσθηση κόπωσης, βραδύτητα, σωματική εξασθένιση. Το άτομο μπορεί να νιώθει ότι ακόμη και ένα ασήμαντο έργο το εξαντλεί ή ότι του παίρνει πολύ παραπάνω χρόνο για την ολοκλήρωσή του.
• Αυτομομφή: ισχυρό αίσθημα αναξιότητας ή ενοχής. Το άτομο κρίνει αυστηρά τον εαυτό του για υποκειμενικώς αντιλαμβανόμενα λάθη και ελαττώματα.
• Ανεξήγητοι πόνοι και σωματικές ενοχλήσεις: αύξηση των σωματικών ενοχλήσεων, όπως πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη, στο στομάχι και στους μυς.

  Η κατάθλιψη μπορεί να έχει διαβρωτική επίδραση στην καθημερινή ζωή του ατόμου, αλλά και των οικείων του. Οι σημαντικοί τομείς που επηρεάζονται είναι οι εξής:

• Το κίνητρο. Η κατάθλιψη επηρεάζει τον βαθμό κινητοποίησης και το κίνητρο για δράση. Το άτομο νιώθει απάθεια, χωρίς να έχει τις δυνάμεις ή το ενδιαφέρον να εμπλακεί σε οποιαδήποτε δραστηριότητα. Έχει την αίσθηση ότι δεν αξίζει να κάνει τίποτα, ότι όλα είναι ανούσια, άσκοπα και κάθε προσπάθεια μάταιη. Συχνά νιώθει σαν να «σέρνεται» και ότι πρέπει να πιέσει τον εαυτό του για να κάνει ακόμη και τα πιο απλά πράγματα.
• Τα συναισθήματα. Ένα από τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η ανη- δονία, η οποία αφορά στην απώλεια της δυνατότητας βίωσης ευχαρίστησης. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη και όταν το άτομο καταφέρει να βρεθεί σε μία κατάσταση που παλαιότερα του ήταν ευχάριστη (π.χ. έξοδος με παρέα), βυθίζεται σε μεγαλύτερη θλίψη επειδή συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να χαρεί τίποτα. Η ζωή φαίνεται εντελώς άδεια. Όμως, παρότι χάνει την ικανότητα βίωσης θετικών συναισθημάτων, τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός, η θλίψη, η απόγνωση, ο φθόνος και η ζήλια για τους άλλους που φαίνεται ότι είναι ή και ότι περνούν καλά, αυξάνονται και επικρατούν.
• Οι σκέψεις. Η κατάθλιψη επηρεάζει τις σκέψεις με δύο τρόπους. Κατ’ αρχάς, επηρεάζει τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Το άτομο δεν μπορεί να εστιάσει την προσοχή του ακόμη και σε απλά πράγματα (π.χ. να παρακολουθήσει μία εκπομπή στην τηλεόραση ή να διαβάσει). Επίσης, ξεχνά και δεν μπορεί να θυμηθεί ειδικά θετικά γεγονότα, ενώ θυμάται πολύ έντονα καθετί αρνητικό. Επιπλέον, επηρεάζει τις σκέψεις που κάνει για τον εαυτό, το μέλλον και τον κόσμο. Το άτομο έχει την τάση να βλέπει τον εαυτό του ως κατώτερο, ελλιπή, κακό και άχρηστο. Το μέλλον και ο κόσμος που το περιβάλλει μοιάζουν απειλητικά, καθώς θεωρούνται πρόσθετες και μόνιμες πηγές ματαιώσεων και απογοητεύσεων.
• Η συμπεριφορά. Το άτομο που πάσχει από κατάθλιψη έχει την τάση να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερα και να ασχολείται με ελάχιστες μόνο δραστηριότητες. Νιώθει διαρκώς την ανάγκη να αποσυρθεί κοινωνικά και αποφεύγει δραστηριότητες και καταστάσεις που στο παρελθόν τού ήταν ευχάριστες.
• Οι κοινωνικές σχέσεις. Οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάζονται από την κατάθλιψη, καθώς το άτομο συστηματικά αποφεύγει δραστηριότητες ή καταστάσεις όπου υπάρχει η παρουσία άλλων ανθρώπων. Πολύ συχνά βρίσκει δικαιολογίες για να αρνηθεί προσκλήσεις και προτάσεις.

  Η κατάθλιψη, τέλος, αποτελεί σοβαρό παράγοντα κινδύνου για αυτοκτονία. Η βαθιά απελπισία και η αίσθηση αβοηθητότητας που τη συνοδεύουν ενδέχεται να κάνουν το άτομο να νιώσει ότι η μόνη λύση και έξοδος διαφυγής από αυτή την ανυπόφορη κατάσταση είναι η αυτοκτονία.

  Σε πολλά μηνύματα θίγεται το θέμα του αυτοκτονικού ιδεασμού σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ψυχοπιεστικό γεγονός, καθώς από τη μία πυροδοτείται το αίσθημα ευθύνης και η αγωνία να αποτραπεί μία τέτοια πράξη, και από την άλλη το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με τη συνειδητοποίηση της αδυναμίας του να αλλάξει γνώμη στο αγαπημένο πρόσωπο.

  Όσον αφορά στους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση κατάθλιψης, συνήθως επικρατεί ένας συνδυασμός βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την εκδήλωση κατάθλιψης παίζουν οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι προσωπικές επιλογές αλλά και οι στρατηγικές αντιμετώπισης που έχει ή δεν έχει το άτομο. Μεταξύ αυτών των παραγόντων, η τελειοθηρία συνδέεται πολύ συχνά με προβλήματα διάθεσης. Αυτό συμβαίνει διότι πρόκειται για μία παγίδα που εγκλωβίζει το άτομο κάνοντάς το να νιώθει αδικαιολόγητα αποτυχημένο. Ειδικότερα, το άτομο θέτει υψηλούς στόχους και κριτήρια επίδοσης με αποτέλεσμα να πιέζει τον εαυτό του, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι πολύ πιθανό να μην καταφέρει να ικανοποιήσει τα κριτήρια αυτά, δεδομένου ότι ποτέ τίποτα δεν είναι τέλειο και πάντα υπάρχει περιθώριο βελτίωσης. Έτσι, είτε αποτυγχάνει είτε απλώς κατορθώνει να ικανοποιήσει τους στόχους που έθεσε. Ωστόσο, και σε μία τέτοια περίπτωση δεν βιώνει αυτό που κατόρθωσε ως επιτυχία, αλλά ως υποχρέωση ή καθήκον, καταλήγοντας να εγκλωβιστεί σε μία κατάσταση που είτε αποτυγχάνει είτε απλώς κάνει αυτό που πρέπει, χωρίς ποτέ τίποτα να θεωρείται προσωπική επιτυχία.

  Τέλος, στην περίπτωση της κατάθλιψης μπορεί να υπάρχει δυσκολία του ατόμου να αναζητήσει επαγγελματική βοήθεια, δεδομένου ότι εκλαμβάνει το πρόβλημα ως μία προσωπική αδυναμία την οποία απαιτεί από τον εαυτό του να την ξεπεράσει μόνο του. Ωστόσο, ακριβώς επειδή η κατάθλιψη επηρεάζει κάθε πλευρά της ζωής του, η προσδοκία αυτή είναι ανέφικτη. Έτσι, βρίσκεται παγιδευμένο σε έναν φαύλο κύκλο, όπου όσο προσπαθεί μόνο του τόσο απογοητεύεται, και όσο απογοητεύεται τόσο αποσύρεται από τους άλλους και από μία ενδεχόμενη βοήθεια και υποστήριξη, θεωρώντας ότι είναι ανάξιο αυτής. Ιδιαίτερα δύσκολη γίνεται η αναζήτηση βοήθειας σε κάποιες ειδικές συνθήκες όπου εκδηλώνονται προβλήματα διάθεσης, όπως αυτές της συνταξιοδότησης και της λοχείας, που θίγονται, επίσης, σε κάποια μηνύματα